Türk Dil Kurumuna göre patent ifadesinin tam karşılığı “buluş belgesi”dir.1 Patentler buluşlara verilmektedir ve buluş kavramı temel olarak, insanların icatları veya geliştirdikleri teknikler olarak ifade edilebilir.2
Patente konu buluş kavramının en çok karıştırıldığı kavram “keşif” kavramıdır. Keşfin tanımı; “doğada var olan işleyişi, fizik kuralını, maddeyi vs. bulmak” iken, buluş ise, doğada var olan bu işleyiş, kural veya maddeden yararlanarak, teknik bir soruna, teknik bir çözüm ortaya konulmasıdır.
Ülkemizde Türk Patent ve Marka Kurumu (TÜRKPATENT), “sınai mülkiyet hakları” olan marka, tasarım, coğrafi işaret, geleneksel ürün adları ve entegre devre topoğrafyalarına ilişkin haklar ile buluşlara koru patent, faydalı model tescili ve korumalarının sağlanması faaliyetlerini yürütmektedir. 3
Patentin korunması için Türkiye’de günümüzde geçerli olan mevzuat 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu’dur. Anılan kanun 2017 yılında yürürlüğe girmiştir. Ancak, bu kanundan önce 1995-2017 yılları arasında geçerli 551 sayılı Patent Haklarının Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname (KHK) ve ondan da önce 1879 yılında yürürlüğe giren İhtira Beratı Kanunu ülkemizdeki yasal korumanın temellerini oluşturmaktadır. Yeni bir şey bulma, türetme anlamına gelen “ihtira” ile bir buluştan, bir haktan yararlanmak için devletçe verilen belge anlamına gelen “berat” kelimelerinden oluşan “İhtira Beratı” ülkemiz topraklarında ilk patent koruması kanununa verilen isimdir ve bu kanunun tüm dünyada dördüncü patent kanunu olduğu bilinmektedir.
Patent, buluş sahibine sadece belirli bir süre için yasal bir koruma temin etmektedir. Bu korumanın temeli eski Roma İmparatorluğuna kadar dayanmaktadır. Patentin bir buluşu koruma süresi, tarih boyunca değişkenlik göstermiştir. Yenlikler için verilen bu hakkın ilk gündeme geldiği yıllarda sadece bir yıl süre ile koruma sağladığı, 1474 tarihinde Venedik’te yürürlüğe giren patent yasası belgesinde söz konusu sürenin 10 yıl olduğu, İhtira Beratı’nda sürenin 15 yıla uzadığı görülmektedir. Günümüzde ise hem Türkiye’de hem de dünyada patentin koruma süresi 20 yıldır.
Patentten doğan hak, patentin sahibine maddi ve manevi menfaatler sağlayan özel hukuka ilişkin bir haktır. Buluş sahibine buluş üzerinde bizzat veya üçüncü kişiler aracılığı ile ekonomik şekilde değerlendirme konusunda inhisari (tekelci) bir yetki sağlamaktadır. Patent tescili, buluş sahibinin, buluş konusu ürünü 3. kişilerin belirli bir süre üretme, kullanma, satma veya ithal etmesini engelleme hakkı vermektedir. Ancak, patent hakkı süresiyle, ülkesellik ilkesi gereğiyle, önkullanım hakkı nedeniyle, patent konularının bağımlılığı sebebiyle, kanuna, genel ahlaka, kamu düzenine ve genel sağlığa aykırılık düşünceleri ile ve tekel hakkı bağlamında sınırlandırılmıştır.
Teknolojinin her alanında ürünler, makineler, araçlar, aygıtlar, kimyasal bileşikler ve işlemleri, ilaçlar ile her türlü üretim yöntemleri, patent korumasının kapsamındadır. Bilimsel çalışmaların yoğunluk kazandığı, yeniliklere açık bir alan biyomedikal alanında da patent başvuruları yapılabilmektedir. Dünya Fikri Mülkiyet Teşkilatı’nın (WIPO) istatistiklerine göre patent başvurusu yapılan alanlar karşılaştırıldığında tıbbi teknoloji alanındaki patentlerin tüm dünyada artan bir eğilimde olduğu ve ilk beş sırada yer aldığı görülmektedir.
Patent Hakkında Bilinmesi Gereken Önemli Hususlar
· Patentler sadece karmaşık problemler için alınmaz. Buluş çok basit ya da karmaşık bir probleme çözüm sağlayabilir.
· Patentler probleme değil “çözüme” ilişkindir. Bir problemin birden fazla teknik çözümü olabilir, birbirinden farklı teknik özelliklere sahip her buluş patentlenebilir.
· Bir buluşun patent alabilmesi için; başvuru unsurlarının tam olması, koruma kapsamının açık olması, korunması istenilen teknik özelliklerin yeni olması, buluş basamağı içermesi ve sanayiye uygulanabilir olması şarttır.
· Bir patent başvurusunun tescil edilebilmesi için dünya çapında yeni olması gereklidir.
· Patent belgelerinin geçerliliği ulusaldır. Koruma sağlanmak istenen her ülkede ayrı ayrı tescillenmelidir.
· Ülkemizde patent ya da faydalı model koruması için başvurular Türk Patent ve Marka Kurumu'na yapılmalıdır. Patent başvurusu için gerekli evraklar hazırlandıktan sonra Elektronik Başvuru Sistemi (EPATS) üzerinden çevrimiçi olarak teslim edilmelidir. Öncesinde başvuru kılavuzunun incelenmesi tavsiye edilir.5
· Patent ya da faydalı model başvurusu yapmak için buluş konusu ürünün üretilmiş olma şartı bulunmamaktadır, yazılı olarak ifadesi yeterlidir. Ancak, buluşun, buluş konusunun ilgili olduğu teknik alanda uzman bir kişi tarafından uygulanabilmesini sağlayacak şekilde yeterince açık ve anlaşılır şekilde, tam olarak açıklanmış olması gerekir.
· Patent ve/veya faydalı model başvurusu yapmadan önce, buluş konusu teknik alan ile ilgili ön araştırma yapılması tavsiye edilmektedir. Çünkü birçok başvuru, yeni olmadığından patent sürecinde belge alamamaktadır. Ayrıca, yapılan araştırmada karşılaşılan dokümanlar incelenerek, başvuru konusu buluşun benzerlerinden farkının da tarifnamede açıklanması beklenmektedir. Söz konusu ön araştırmanın ardından başvuru evraklarının (tarifname, istemler, özet ve varsa resimlerin) hazırlanması önerilir.
· Patent koruması en fazla 20 yılın sonunda sona erer ve her buluş toplumun bilgisine sunulmuş kabul edilir. Koruma süresi dolan patentlerin kullanımı herkes için serbesttir.
· Patentler yasal tekel hakkı sağlamakla birlikte, en önemli fonksiyonu bilgi kaynağı oluşudur. Günümüzde 150 milyondan fazla yayınlanmış patent dokümanı bulunmaktadır. Tüm patent başvurularına internetten ücretsiz erişilebilmektedir.6
· Yılda 3,5 milyona yakın patent başvurusu yapılmaktadır. Ancak tüm dünyada yaklaşık 5,4 milyon geçerli patent bulunmaktadır. Bu da yayınlanan patentlerin %94’ünün kullanımının serbest olduğu anlamına gelir.
· Bir buluşu gizli tutarak korumasının sağlanması günümüzde neredeyse imkânsızdır. Tersine mühendislik ile birçok buluşun ortaya çıkması mümkündür. Bu sebeple ticari sır ile koruma tavsiye edilmemektedir, koruma için patent alınması önerilir.
· Kanun gereğince, "insan veya hayvan vücudunun cerrahi veya terapi ile tedavi yöntemleri ve insan veya hayvan vücudu üzerinde uygulanan teşhis yöntemleri" için patent verilemez. Söz konusu kısıtlama yalnızca “yöntemlere” ilişkindir, "ürünler” patentle korunabilmektedir.7,8
· Teşhis ve tedavi yöntemlerinin patentlenebilir konuların dışında tutulması, hekimlerin her zaman tedavi yöntemini seçiminde özgür olmaları gerektiği yorumu ile ortaya çıkmıştır. Ülkemizde ve birçok ülkede patentle korunması mümkün olmayan bu yöntemler Amerika Birleşik Devletleri, Avustralya ve Kanada gibi bazı ülkelerde patentle korunabilmektedir.7,8
Tarihteki Biyomedikal Alanında Tescillenen İlk Buluş
Dünyada tıbbi cihaz alanında tarihe geçen ilk patent 1796 yılında ABD menşeli Perkins’in aldığı “Metalik Traktörler” başlıklı buluşudur.9 Buluş, baş ağrısı, romatizma, deformitelerin tedavisinde vücuttan toksik elektrik çekmek için kullanılan, üç inç uzunluğunda, biri demirden ve biri pirinçten oluşan iki adet sivri metal çubuktan oluşur.
Perkins bulguları tıp dünyasına sunulduğunda, buluş hemen eleştirilerin konusu olmuştur. Ancak, kendisini itibarsızlaştırma girişimlerine rağmen Metalik Traktör'ü son derece kârlı bir işe dönüştürmeyi başarmıştır.
Kaynakça
1 Türk Dil Kurumu, Güncel Türkçe Sözlük http://www.tdk.gov.tr/
2 WIPO internet sayfası, Patent Nedir? http://www.wipo.int/patents/en/
3 15/7/2018 tarihli ve 30479 sayılı Bakanlıklara Bağlı, İlgili, İlişkili Kurum ve Kuruluşlar ile Diğer Kurum ve Kuruluşların Teşkilatı Hakkında 4 Numaralı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi m.358 ilâ m.383 hükümlerinde Türk Patent ve Marka Kurumunun kuruluş ve görevleri
4 World Intellectual Property Indicators 2023, https://www.wipo.int/edocs/pubdocs/en/wipo-pub-941-2023-en-world-intellectual-property-indicators-2023.pdf
5 TÜRKPATENT, Patent/Faydalı Model Bilgilendirme https://www.turkpatent.gov.tr/patent-ve-faydali-model
6 Patent araştırması için bazı sayfalar: https://www.turkpatent.gov.tr/arastirma-yap?form=patent https://worldwide.espacenet.com/ ; https://patents.google.com/
7 Bora Orçun, C., “Türkiye’de Biyomedikal Sistemlere Yönelik Patent Faaliyetlerinin Analizi ve Uluslararası Ölçekte Değerlendirilmesi”, Türk Patent ve Marka Kurumu, Patent Uzmanlık Tezi, 2017
8 Bora Orçun C., “Tıbbi cihazlara ilişkin patent ve faydalı model işlem süreçleri”, doi: https://doi.org/10.14292/totbid.dergisi.2021.02, TOTBİD Dergisi 2021;20:5–18 S.10
Comments